آنها را ماسه‌های قیری می‌گویند.

در مناطق معدودی که قطران را از ماسه‌های قیری استحصال می‌کنند تا بیش از پیش شبیه نفت شود. قطران و نفت سنگین نسبت به نفت خام از مطلوبیت کمتری برخوردار است، زیرا نمی‌توان به همان آسانی آنها را به بنزین تبدیل کرد و پس از فرآوری و پالایش آنها مقادیر زیادتری از فرآورده‌های نفت سنگین بر جای می‌ماند. همچنین آن حاوی گوگرد و نیتروژن زیادتری نسبت به نفت خام بوده و در برخی نواحی مقدار زیادی فلز ، بویژه نیکل و انادیوم دارد.
منشا نفت سنگین و ماسه‌های قیری
به نظر می‌رسد اغلب نفتهای سنگین و ماسه‌های قیری بقایای نفتهای نمونه‌ای باشند که در اثر واکنش با آبهای زیر زمینی و باکتریها در اعماق نسبتآ کم دگرسان شده بودند. در اینگونه محیطها ، آب زیرزمینی اکسیژن‌دار در فرآیندی به نام آب شویی ، بخشی از نفت را در خود حل کرده و اکسید می‌کند. هنگامی که باکتریهای موجود در آب بخشی از نفت را به عنوان غذای خود استفاده می‌کنند و در این رهگذر ابتدا مولکولهای سبکتر را تجزیه می‌کنند، فرآیندی به نام فروسایی باکتری روی می‌دهد.

این فرآیندها موجب خارج کردن هیدروژن و افزودن بر مولکولهای سنگین نفت شده ، آنها را به حالت وشکسان در می‌آورد. ماهیت فرآیند فروسایی باکتریایی اساسآ بر گشت ناپذیر است و براساس مطالعات انجام شده ، قطران و نفت سنگین حتی اگر در اعماق زیادی که درآن کروژن می‌تواند نفت تشکیل دهد، قرار گیرند نیز به سادگی به نفت تبدیل نمی‌شوند.
عمده‌ترین ذخایر نفت سنگین
بزرگترین کانسارهای ماسه قیری جهان در آتاباسکا در شمال شرقی آلترتا واقع شده است که از دو کارگاه استخراجی آن سالانه 73 میلیون بشکه نفت تولید می‌شود. بزرگترین آنها ، کارگاه 3.6 میلیارد دلاری سینکرود است که ازآن سالانه 120 میلیون تن ماسه قیری استخراج شده و علاوه بر تولید مقادیر فراوانی کک و گاز سوختی ، حدود 11 درصد تولید نفت کانادا را تامین می‌کند.

ماسه این ناحیه حدودا تا 14درصد قطران با روشهای استخراج نوری که جزء بزرگترین عملیات در جهان هستند برداشت می‌شود. سپس ماسه را با آب بسیار داغ می‌شویند و قطران را از آن جدا می‌کنند و با افزودن هیدروژن و انجام دیگر فرآیندهای شیمیایی آنرا به نفت خام مصنوعی تبدیل می‌کنند. بدین ترتیب نزدیک به 83 درصد از قطران به نفت خام مصنوعی تبدیل می‌شود و این میزان استحصال بسیار بهتر از آن مقداری است که از بسیاری از چاههای نفت بدست می‌آید قطران تا 5 درصد گوگرد به همراه دارد که در طول فرآوری بیش از 98 درصد آن استحصال می‌شود.

گرچه ممکن است حجم ذخایر در جای ماسه قیری در آتاباسکا به یک تریلیون بشکه برسد، اما با روشهای کنونی فقط مقدار کمی از آنها در حدود 35 درصد ، میلیارد بشکه قابل استخراج است. کمربند اوفیسیناتمبلادور مربوط به اولیگوسن در بخش شرقی ونزوئلا می‌تواند 200 میلیارد بشکه ماسه قیری در خود جای داشته باشد و در حضور ماراگایبو در غرب ونزوئلا نیز ذخایر بزرگ نفت سنگین وجود دارد. اکثر ذخایر دیگر جهان ، از قبیل ذخیره 900 میلیون بشکه‌ای آسفالت ریج در ایالت یوتا ، به مراتب کوچکتر است.
تفاوت ماسه‌های قیری با نفت خام
به دلایل متعدد نمی‌توان ذخایر ماسه قیری را مستقیمآ با ذخایر نفت خام مقایسه کرد. اولآ ، بدون در نظر گرفتن آنچه که در طی بهره برداری به هدر می‌رود، ذخایر ماسه قیری نشان دهنده کل نفتی است که در آنجا وجود دارد، ثانیآ چون اکتشاف آنها به اندازه نفت خام تکامل نیافته است، وسعت و کیفیت واقعی قیر در این ذخایر با قطعیت شناخته شده نیست. ثالثآ ، با روش روباز که اکنون اقتصادی است، فقط بخش کوچکی از ماسه‌های واقعی قیر را می‌توان استخراج کرد.